Bişkek Okumaları (2)

Bişkek'te, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nden ödünç aldığım kitaplar arasında, biyografiler, araştırma kitapları, hatıralar, deneme kitapları vardı.
1 İslâm Kerimov
Özbekistan Cumhurbaşkanı İslâm Kerimov'un Türkçe'ye de çevrilmiş bir kitabını, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nden ödünç aldım, okudum. Kerimov'un kitabında, çeşitli konular ele alınmıştı, Özbekistan'ın ekonomik, sosyal, siyasî sorunları, çevre sorunları, dünya politikasındaki konumu ve özellikleri, Kerimov'un hakkında makaleler yazdığı konulardı. Kerimov, Özbekistan'ın bağımsız bir devlet olmadan önce ve sonra neler yaşadığına dair de bilgiler vermişti kitabında. İslâm Kerimov, Özbekistan'ın Hazar Denizi kıyılarında ve Aral Gölü'nde yaşadığı çevre sorunlarına özel bir yer vermişti kitabında. Aral Gölü'nde, büyük bir çevre felâketi yaşandığını yazmıştı İslâm Kerimov.
Özbekistan'ın Sovyetler Birliği'nin ekonomik, sosyal, siyasî bir parçası olarak neler yaşadığını da hatırlatmıştı İslâm Kerimov. "tarih" ve "coğrafya" boyutları ile Özbekistan, Başkan İslâm Kerimov'un hakkında en çok düşündüğü bir "araştırma alanı" idi, bilim ilkelerine göre yazmıştı kitabını İslâm Kerimov.
2 Nur Sultan Nazarbayev
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nur Sultan Nazarbayev'in de bir kitabını bulmuştum, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nde, kitabı hemen okudum. Nazarbayev, Kazakistan'ın Sovyetler Birliği'nin parçası olduğu yılları, bağımsızlığın kurulduğu yılları anlatmıştı kitabında. Nazarbayev, Sovyet Komünist Partisi'ndeki hatıralarından bahsediyordu kitapta, Kazakistan Komünist Partisi Genel Sekreteri Kunayev'le ilişkilerini, Sovyet Komünist Partisi yöneticisi olarak Moskova'da yaşadıklarını, "Perestroika" ve "Glasnost" yıllarını anlatıyordu.
Nazarbayev, özellikle, Kunayev ve Gorbachev ile politik alandaki arkadaşlığını ve anlaşmazlıklarını kitabında anlatmıştı. Nazarbayev, Kazakistan'ın bağımsızlaştığı yıllarda neler yaptığını yazmıştı kitapta, nasıl olmuştu da, Kazakistan'ın Başkanı olmuştu? Nur Sultan Nazarbayev, Kazakistan'ın dünya politikasında ve dünya ekonomisinde, Asya'daki en önemli güç merkezlerinden biri olmasının nedenlerini anlatıyordu kitabında.
Kazakistan'ın tarım, sanayi, bilim gibi alanlarda, nasıl bir tarih yaşadığını, ne durumda olduğunu, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in kitabında okumuştum.
3 Cengiz Aytmatov
Kırgız Sovyet Yazar Cengiz Aytmatov'un kitapları vardı, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nde, ama, yetersizdi, yıllar önce yapılmış "Cengiz Aytmatov Sempozyumu" da kitaplaştırılmıştı, kitabı, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nde buldum, okudum. "Cengiz Aytmatov Sempozyumu"nda, Cengiz Aytmatov da bir konuşma yapmış, Süleyman Demirel'in de konuştuğu oturumlarda, Cengiz Aytmatov'un politik biyografisi, edebî deneyimleri, Kırgız Edebiyatı'nda yaptığı yenilikleri, Sovyet Rus Edebiyatı'na getirdiği yenilikleri, romanlarının ve öykülerinin edebî özellikleri tartışılmıştı.
Cengiz Aytmatov, "Lenin Edebiyat Ödülü"nü daha otuz beş yaşındayken, 1963'de kazanmıştı. Aytmatov, "Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü"nde okumuştu, Sovyetler Birliği'nin bir çok edebiyat gazetesinde ve edebiyat dergilerinde makaleler, denemeler, notlar, öyküler yayınlamıştı. Cengiz Aytmatov, politik alandaki faâliyetleri ile, Sovyet Komünist Partisi'nde yükselmiş, Yüksek Sovyet'e de seçilmiş, daha sonra, Gorbachev'in danışmanı olarak çalışmış, Kırgızistan'ın bağımsızlaşması ile, hem Kırgızistan Büyükelçisi olarak, hem de Kırgızistan Parlamentosu'nda parlamenter olarak çalışmıştı. "Cengiz Aytmatov Sempozyumu"nda, Cengiz Aytmatov'un edebî ve politik biyografisi ile ilgili hemen her bilgi gündeme getirilmişti.
Merkezî Asya'nın üç önemli ülkesinin, Özbekistan'ın, Kazakistan'ın ve Kırgızistan'ın üç önemli şahsiyeti ile ilgili okumalarımın bana çok yararı olmuştu, Kerimov, Nazarbayev ve Aytmatov, Asya Halkları'nın bağlandığı Komünist Politikacılar'dı, sonra, ülkelerini bağımsızlaştırırken de, hem politikada, hem de başka alanlarda faâliyetlerini sürdürdüler, güçlerini ve saygınlıklarını korudular.
SİNAN ÖNER

Bişkek Okumaları (1)

Bişkek'te, 2008'de aylarca kalmıştım, Manas Üniversitesi Tarih Bölümü'nde okumuştum, onlarca profesörden dersler, konferanslar dinlemiştim, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nde ödünç aldığım onlarca kitap okumuştum, yaklaşık yedi bin sayfa kitap! Manas Üniversitesi'nde kaldığım ayları unutmak mümkün değildir, aylarca, Kırgız, Özbek, Rus, Kazak, Türk, Tajik, Çinli, çeşitli milletlerden gençlerle, profesörlerle yaşamıştım.
Bişkek Okumaları'nda, Bişkek'te okuduğum kitaplardan bahsedeceğim.
ilk notumda, Bişkek'te, tarih okumalarımı anmak istiyorum.
1) Profesör Zeki Velidi Togan
Profesör Zeki Velidi Togan'ın, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulduğum kitaplarını Bişkek'te kaldığım aylarda okumuştum. bir kitabı, tarih metodları hakkında yazdığı kalınca bir kitap idi. bir kitabı da, Sovyet İhtilâli ve sonrasında yaşadıklarını anlattığı hatıra kitabıydı.
Profesör Togan, tarih metodlarını, tarihyazımı "usûl"lerini, kalınca kitabında ayrıntıları ile yazmıştı. Togan, tarih metodu açısından, "objektivist ve realist", "dökümanterist" ve "rasyonalist" bir Tarihçi idi, kitabında da, bu metodolojik ilkelerini, eğilimlerini anlatmıştı.
Profesör Zeki Velidi Togan'ın yazdığı hatıra kitabı da, ilginç bir kitaptı. Togan, Sovyet İhtilâli sonrası, Başkırt Özerk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı'na nasıl seçildiğini hatıra kitabında anlatmıştı, Sovyet İhtilâli'nin Bolşevik Başkanı Lenin'le sohbetlerini anlatmıştı, Togan, hatıra kitabında, Sovyet İhtilâli sırasında Türkî halkların yaşadıklarını da anlatmıştı. Togan, Asya'daki ve Avrupalı Rusya'daki Türkler'in ekonomik, politik ve kültürel koşullarını hatıralarında tanımlamıştı.
2) Profesör Uluğ İğdemir
Profesör Uluğ İğdemir'in hatıralarını anlattığı kitabı da, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nden ödünç alıp okumuştum. Türk Tarihi Kurumu'nun yayınladığı hatıra kitabında, Türk Tarih Kurumu'nun eski Başkanları'ndan Profesör Uluğ İğdemir, hem Cumhuriyet'in kuruluş yıllarını anlatır, hem de Türk Tarih Kurumu'nun kuruluşu ile ilgili hatıralarını yazar.
Profesör Uluğ İğdemir, Atatürk'le dostluğunu, hatıralarında ayrıntıları ile yazmıştı, Adana'da gazetecilik yaparken, Mustafa Kemal Paşa'nın bir mektup yazıp Uluğ İğdemir'i Ankara'ya dâvet etmesi ve Adana'da yanmış matbaasının borçlarını Mustafa Kemal Paşa'nın gönderdiği para ile ödemesi, sonra da Ankara'ya taşınıp, Türk Tarih Kurumu'nun yayın dairesinde çalışmaya başlaması, Profesör Uluğ İğdemir'in yazdığı hatıra kitabında ayrıntıları ile yer almıştı.
Profesör Uluğ İğdemir, Türk Tarih Kurumu'nun nasıl kurulduğunu, nasıl geliştiğini, nasıl uluslararası bir tarih kurumu haline geldiğini, hatıra kitabında anlatmıştı.
3) Profesör Akdes Nimet Kurad
Profesör Akdes Nimet Kurad'ın Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanan "Rusya Tarihi" kitabını da, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nden ödünç alıp okumuştum. Profesör Akdes Nimet Kurad, Türk Tarih Kurumu'nda, ilk Rusya uzmanlarından biri olarak da yer almış, Rusya Tarihi alanında uluslararası bir saygınlık kazanmış tarihçilerden biriydi.
"Rusya Tarihi" kitabında, Profesör Akdes Nimet Kurad, 11. Yüzyıl'dan 20. Yüzyıl'a, Rusya Tarihi'ni anlatmıştı. Rus kabilelerinin birlik haline geldiği asırlardan, Rus Çarlığı'nın kurulduğu dönemlere, Büyük Petro'nun reformlarından 2. Nikola'nın reformlarına, Rus köylülerinin yaşadıkları koşullardan Rus Prensleri'nin, Rus aristokratlarının yaşadıkları koşullara, Profesör Akdes Nimet Kurad, "Rusya Tarihi" kitabında ayrıntıları ile Rusya'yı yazmıştı.
Profesör Akdes Nimet Kurad, "Rusya Tarihi" kitabını yazarken, hangi kaynaklardan yararlandığını da belirtmişti, Türkçe'de yayınlanmış başlıca Rusya Tarihi kitaplarından biriydi "Rusya Tarihi". Türk Tarihi Kurumu'nun yayınladığı "ülke tarihleri" arasında, "Rusya Tarihi" kitabının yeri vazgeçilmezdir.
4) "Bilinmeyen İç Asya"
Türk Tarih Kurumu'nun yayınladığı, üç ciltlik, "Bilinmeyen İç Asya" kitabını da, Manas Üniversitesi Kütüphanesi'nden ödünç alıp okumuştum.
"Bilinmeyen İç Asya"da, kitabın yazarı tarihçiler, Asya'daki arkeoloji ve tarih çalışmalarının tarihini yazmışlardı. Asya'da, özellikle de Çin'de ve Sibirya'da, arkeologların ve tarihçilerin yaptıkları araştırmaların bir tarihi idi "Bilinmeyen İç Asya". "Bilinmeyen İç Asya" kitabında, 18. ve 19. Yüzyıl'daki arkeoloji ve tarih araştırmaları daha da ayrıntılı olarak yer almıştı.
Alman, Hollandalı, Rus, Fransız, İngiliz, Amerikalı, İtalyan, ve başka milletlerden arkeologların ve tarihçilerin yaptıkları Asya Araştırmaları hakkında bilgilenmek için ilk okunacak eserlerden biridir, "Bilinmeyen İç Asya".
SİNAN ÖNER